MEPs put health and environment at heart of pesticides regulation

(Brussels, 12 September, 2007) – The European Parliament's Environment Committee this morning voted in favour of a more precautionary approach for the system that regulates the sale of pesticides in the EU. The European Environmental Bureau, Pesticide Action Network Europe and the Health & Environment Alliance welcome the strong emphasis MEPs have put on health and environment, greatly improving the Commission’s original weak proposal.

In particular, MEPs clearly rejected the division of Europe into three zones, whereby countries would have had to accept their neighbours’ pesticide authorisation decisions. “This step recognises that environmental and agricultural conditions within Europe are very diverse and that the zones would have been inconsistent. MEPs wish to enable Member States further to restrict pesticide use and better protect health and environment,” said Elliott Cannell from PAN Europe.

"Pesticides are designed to kill and are deliberately released into the environment, where they build up and find their way into our bodies through food, drinking water and the air”, said Catherine Ganzleben, EEB’s Chemicals Policy Officer. “Reducing the most harmful pesticides and replacing them with safer alternatives is critical to ensuring the health of Europe’s people, and protecting our wildlife. We therefore welcome MEPs’ initiative to establish a strong link with the Water Framework Directive. Unacceptable water pollution will now trigger the review and possible withdrawal of pesticide authorisation.”

The environmental and health NGOs welcome the MEPs’ strong support for ensuring that neurotoxic and immunotoxic pesticides are included among the substances which are recognised as being harmful to human health and the environment and which will not be authorised. "This vote shows that Parliament has begun taking into account increasing scientific evidence that pesticide exposure, even at low doses, is a threat to people’s health and even to the development of children’s brains" said Monica Guarinoni, Pesticides Policy Officer at the Health & Environment Alliance (HEAL). "We would also like to see a ban on the sale of the most hazardous pesticides and on pesticide use in and around areas where children spend most of their time.”

The outcome also catalyses the shift towards the use of alternatives to harmful pesticides. “MEPs voted to increase pressure for substituting harmful pesticides with safer alternatives, including non-chemical methods,” said Nardono Nimpuno of the International Chemical Secretariat. The European Parliament’s Plenary session in October is likely to confirm these results when MEPs will also give their opinion on a related proposal which should reduce the risks linked to pesticide use. The NGOs believe agriculture ministers should heed Parliament’s signal and integrate these ideas in their deliberations for the Common Position.

For further information please contact:

Catherine Ganzleben, EEB Chemicals Policy Officer

Peter Clarke, EEB Press & Publications Officer

Elliott Cannell, PAN Europe Coordinator

Monica Guarinoni, Policy and Information Officer, HEAL

Persbericht Platform Gezondheid & Milieu

Leven op een vijandige planeet

Klussen leidt tot extreme overgevoeligheid voor chemische stoffen.

Na een verhuizing en het daarbij behorende klussen moet Jessica Petermeijer verder door het leven als een vreemdeling op haar eigen planeet. Zij is extreem overgevoelig geworden voor oplosmiddelen en een reeks van andere chemische stoffen. Er zijn meer mensen zoals zij; de conditie staat bekend als MCS, multiple chemical sensitivity.

Door nog onbekende mechanismen kan zich bij sommige mensen extreme overgevoeligheid ontwikkelen voor allerhande stoffen. Het overkwam Jessica. Zij kon niet meer in haar eigen huis wonen, verloor haar gezondheid en haar baan en spendeerde maanden aan een speurtocht naar de oorzaak van haar ziekte. Zij legde haar ervaringen vast in een boek ‘Moeder op afstand’, dat zij afgelopen zaterdag in Rhenen ten doop hield bij de eerste bijeenkomst van de Stichting MCS voor leden en belangstellenden.

Het begon zo mooi. Eindelijk hadden Jessica en haar man het huis gevonden, waar zij de rest van hun leven wilden wonen. Met hun twee kinderen van acht en tien jaar verhuisden zij in oktober 2004. Het huis was prima, niet nieuw, maar met lekker veel ruimte en een tuin. Er moest natuurlijk wel wat geklust worden, verfje hier en daar, muurtje doorbreken en nieuwe dakkapel, nieuwe vloerbedekking en wat nieuwe meubelstukken. De bijbehorende luchtjes maakten Jessica ziek. Het voelde als een flinke griep, maar het ging niet meer over. Na een poosje had Jessica in de gaten dat het beter werd als ze in de frisse lucht bleef. In huis kon zij niet meer slapen, dus sliep ze in de caravan in de tuin. Maar ze werd steeds gevoeliger, ook in het bespeuren van chemische luchtjes. En na enkele maanden kon ze ook niet meer in de caravan verblijven.

MCS
De dokters konden geen lichamelijke afwijkingen vinden. Maar Jessica gaf niet op en kwam uiteindelijk via internet terecht bij de MCS-Zelfhulpgroep, nu het lotgenotencontact van de recent opgerichte Stichting MCS. Daar vond zij waardevolle informatie, die haar hielp om voor haar schadelijke stoffen te mijden. Het kostte haar in totaal twee jaar om haar huis zodanig op te schonen dat zij er weer kon wonen. Al die tijd was zij noodgedwongen moeder op afstand. Nu is het bestaan leefbaar, mits zij extreem voorzichtig is met wat zij eet, drinkt en inademt.

De aarde is als een vijandige planeet voor MCS patiënten. De meesten wagen zich niet buiten hun veilige omgeving zonder extra zuurstof of een maskertje met luchtfilter in de tas, voor het geval dat.

Teflon pannen, plastic, geverfde oppervlakken, parfums en minieme hoeveelheden bestrijdingsmiddelen in voedsel kunnen hen ziek maken. Kleren, lakens en gordijnen moeten eerst ettelijke malen gewassen worden in water met dubbelkoolzure soda voordat ze veilig te gebruiken zijn. Uitlaatgassen en de rook van buurman’s barbecue maken hen ook ziek.

Milieuziekte
Het Meldpunt Gezondheid en Milieu registreert gezondheidsklachten die met het milieu te maken hebben. In hun bestand hebben zij een flink aantal mensen met MCS-achtige klachten. Sommigen van hen hebben hun conditie te danken aan een vervuilingsbron bij huis of op het werk. Uit de arbeidsgeneeskunde is bekend, dat sommige mensen die op hun werk worden blootgesteld aan chemische stoffen een toenemende gevoeligheid opbouwen. De enige manier om dat proces te keren is de blootstelling te stoppen.

Iets soortgelijks deed zich vorig jaar voor bij bouw- en saneringswerkzaamheden op het voormalige terrein van de Oostergasfabriek in Amsterdam. De bodem was vervuild en bij graafwerkzaamheden kwamen vluchtige organische stoffen vrij. Bewoners kregen last van gezondheidsklachten, die wel vaker optreden rond een stankbron. Na enkele maanden waren de concentraties vluchtige stoffen flink afgenomen, maar een klein aantal bewoners bleef klachten houden. Om erger te voorkomen waren de GGD en de gemeente Amsterdam deze groep behulpzaam bij het vinden van een andere woning.

MCS kan ook ontstaan na eenmalige (forse) blootstelling. Veel hulpverleners bij de Bijlmerramp en bij Ground Zero zijn jaren na dato nog steeds flink ziek met MCS-achtige symptomen. Hetzelfde geldt voor blootgestelden aan de rook van de brand bij het vuilverwerkingsbedrijf ATF in Drachten of omwonenden van de geëxplodeerde vuurwerkfabriek in Enschede, beide in mei 2000. Mogelijk gaat het hier om stoffen, die lang in het lichaam blijven.

Ziek van het milieu
Sommige mensen worden ziek van het milieu, anderen niet. Rond vervuilingsbronnen waar veel klachten zijn laat de overheid wel eens onderzoek uitvoeren. Meestal worden concentraties vervuiling gemeten, soms worden bewoners zelf onderzocht. Zulk onderzoek is alleen nuttig als het in het begin van het traject is. Immers, wanneer mensen eenmaal gevoeligheid hebben opgebouwd, kunnen zij ook ziek zijn bij verwaarloosbare concentraties en zonder dat er lichamelijke afwijkingen te constateren zijn. Onderzoek rond een vervuilingsbron kan nooit bewijzen dat mensen niet ziek zijn van het milieu. Het kan hoogstens vaststellen dat de vervuiling beneden de norm is. Het voorbeeld van de gemeente Amsterdam verdient navolging. Het Platform Gezondheid en Milieu zou graag zien, dat bij gezondheidsklachten rond een vervuilingsbron voortvarend wordt opgetreden. Ook als de blootstelling tijdelijk is, bestaat de kans dat sommige mensen er blijvende gevolgen aan overhouden. Door zorgvuldige monitoring van de klachten en tijdig ingrijpen kan ernstige gezondheidsschade bij daarvoor gevoelige groepen voorkomen worden. Maar ook het milieu moet schoner en producten en materialen die allergene of irriterende stoffen uitwasemen moeten geweerd worden uit het binnenmilieu.

Jessica Petermeijer,
Moeder op afstand, als MCS je leven verandert.
Quist, 2007.

MCS, milieuprobleem en nachtmerrie

door Maureen Butter

Ze had er nog nooit van gehoord, nooit iets over gelezen. Het overkwam haar. In enkele maanden tijd veranderde Jessica’s wereld in een gevaarlijke, giftige omgeving, waar elk voorwerp, elke hap voedsel en elke slok drinken haar ziek kan maken. Artsen konden er niets mee, terwijl zij zelf zieker en zieker werd. Na maanden speuren kon zij haar ziekte eindelijk een naam geven: MCS, Multiple Chemical Sensitivity, oftewel meervoudige chemische overgevoeligheid.

MCS is geen erkende ziekte en niemand kan zeggen of het wel om één ziekte gaat, of dat er meer ziekten achter schuilgaan. Kenmerkend voor MCS is de overgevoeligheid voor heel lage concentraties chemische stoffen, waarbij de ziektesymptomen nogal uiteen kunnen lopen. MCS heeft veel overeenkomsten met het chronisch vermoeidheidssyndroom, met fibromyalgie, sick building syndrome, Golfoorlogziekte en nog een aantal andere ziekten, waarvoor geen duidelijke medische verklaring bestaat. Ook bestaat er overlap met andere milieuziekten, zoals overgevoeligheid voor elektromagnetische velden of laagfrequent geluid. Voor zover er een relatie bestaat tussen symptomen en milieufactoren spreekt de Wereldgezondheidsorganisatie van Idiopathic Environmental Intolerance (IEI). Idiopathisch betekent, dat het ziekmakende proces (nog) niet verklaard is.

Hoeveel mensen in Nederland aan IEI lijden, is niet bekend. Het percentage lichamelijk onverklaarde ziekten ligt voor de ernstiger gevallen tussen 3-36%. In Canada en de Verenigde Staten lopen de schattingen voor MCS uiteen van 2-15%, maar MCS geniet daar grotere bekendheid dan in Nederland. De Gezondheidsraad erkent het bestaan van MCS-klachten, maar wil niet zover gaan om MCS als ziektebeeld te erkennen. Zolang de aard van het ziekteproces niet is opgehelderd, de ziekte niet goed te definiëren is en er geen erkende behandeling van bestaat denkt de raad dat de patiënten er niets mee opschieten.

Gepolariseerde discussie

Dat de ziekte niet erkend is brengt voor MCS-ers veel nadelen met zich mee, iets wat de betrokkenen als groot onrecht ervaren. Zoals gebruikelijk bij onverklaarde en niet erkende ziektebeelden wordt de oorzaak vooral gezocht in psychologische factoren. In de wetenschappelijke discussie staan de psychologen momenteel op punten voor, hoewel er wel onderzoek is, waaruit blijkt dat MCS-ers meer afwijkingen vertonen in de genen en enzymen, die betrokken zijn bij ontgifting. Geen van beide partijen heeft echter voldoende bewijzen.

Dit debat, waarin beide partijen zich ingraven, is behalve stigmatiserend ook schadelijk voor de patiënten. Veel ziekten ontstaan immers door een complex samenspel van biologische, fysieke en psychologische factoren. Het is zeker niet ondenkbaar dat conditioneringsprocessen à la Pavlov een rol spelen bij het generaliseren van symptomen naar andere geuren, of bij het in standhouden van symptomen. Maar een star standpunt, waarvoor momenteel overtuigende bewijzen ontbreken, is onnodig stigmatiserend voor patiënten en waarschijnlijk een obstakel voor effectieve psychotherapie. Psychotherapie heeft een bewezen gunstig effect op tal van ziekten, inclusief kanker en rheuma, waarvan de oorzaken duidelijk lichamelijk zijn, maar is gegeven de huidige omstandigheden al gauw bedreigend voor MCS-patiënten. Mogelijk heeft mede om deze reden de psychotherapeutische behandeling van MCS tot nog toe geen overtuigende resultaten laten zien.

De voorstanders van de psychosomatische theorie zijn ook van mening, voornamelijk op theoretische gronden, dat het vermijden van chemische stoffen de ziekte erger maakt, iets wat lijnrecht tegen de ervaringen van MCS-ers indruist. De chemische storm trotseren, omdat hij ingebeeld zou zijn, is waarschijnlijk zeer onverstandig.

Opbouw gevoeligheid

Net als bij astma en allergische ziekten vindt er bij MCS een opbouw in gevoeligheid plaats bij langdurige blootstelling. Die gevoeligheid nadert bij MCS onwaarschijnlijke grenzen en de mechanismen waarlangs dit gebeurt zijn nog niet goed begrepen. Maar net als bij allergische ziekten zijn de verworven gevoeligheden bij MCS uiterst hardnekkig. Uit de arbeidsgeneeskunde weten we, dat beroepsmatige blootstelling, ook al is die beneden de norm, bij sommigen tot een opbouw in gevoeligheid kan leiden. Vermijden van verdere blootstelling is de enige mogelijkheid om dit proces van toenemende gevoeligheid te stoppen.

Werknemers kunnen zich (gelukkig) aan een ziekmakende omgeving onttrekken, maar wie zich in eigen huis belaagd ziet door ziekmakende factoren heeft geen veilige haven. Dat maakt MCS en IEI tot een milieuprobleem en – helaas – ook tot een nachtmerrie. De lucht in het gemiddelde binnenmilieu is door de bank genomen een stuk vuiler dan buiten en zo’n 80% van de Nederlandse woningvoorraad is niet goed te ventileren. Verf, lijm, woontextiel, kunststof, meubelen en kleding wasemen tegenwoordig allemaal vluchtige organische stoffen uit, waarvan sommigen berucht zijn om hun irriterende of allergene eigenschappen. Zoals formaldehyde, styreen, tolueen en isocyanaten maar er zijn er nog veel meer. De gewoonte om van alles en nog wat van synthetische, langwerkende geurstoffen te voorzien en om goederen te vervoeren in luchtdichte vol gifgas gepompte containers maakt dat we in een chemische omgeving leven, waarin het moeilijk is om klachten te herleiden tot één specifiek stofje. Nog moeilijker is het om je directe omgeving vrij te maken van ziekmakende uitwasemingen.

Werk en woonomgeving

Niet altijd ontstaat MCS in het eigen huis. Het kan ook op het werk gebeuren, of door eenmalige blootstelling aan hoge concentraties gif, of door een bron buitenshuis. Veteranen uit de Golfoorlog en de Balkanoorlog, hulpverleners en omwonenden van de Bijlmerramp, de vuurwerkramp in Enschede, Ground Zero en de brand bij het vuilverwerkingsbedrijf ATF in Drachten hebben jaren na dato nog steeds onverklaarde gezondheidsklachten en MCS-achtige symptomen. In deze gevallen ging het om tijdelijke blootstellingen aan vrij hoge concentraties schadelijke stoffen.

Annemarie van de Vusse onderzocht de gezondheidsklachten bij omwonenden van het terrein van de voormalige Oostergasfabriek in Amsterdam. Door bouw- en saneringswerkzaamheden kwamen uit de bodem gassen vrij, die goed te ruiken waren en symptomen als hoofdpijn en irritatie aan ogen en luchtwegen veroorzaakten. Bij de meeste bewoners verdwenen de verschijnselen toen de lucht weer schoner werd, maar enkelen hielden klachten. Bij hen tekende zich ook een opbouw in gevoeligheid af. In dit geval verleenden de GGD en de gemeente Amsterdam hun medewerking aan verhuizing van deze bewoners, maar helaas is de gebruikelijke praktijk in vergelijkbare gevallen, dat men ‘geen gevaar voor de volksgezondheid’ aanwezig acht en dat bewoners niet moeten zeuren.

Preventieve aanpak

Een preventieve aanpak voor het ontstaan van IEI is aan te bevelen, ongeacht het mechanisme van ontstaan van overgevoeligheid. Daartoe is het nodig om gevoeligheid voor milieufactoren, ook al zijn ze beneden de norm, te onderkennen als een medisch probleem. Als de patiënt opknapt in een schonere omgeving, dan is dat een signaal dat serieus genomen moet worden. Opbouw van gevoeligheid moet in een zo vroeg mogelijk stadium gestopt worden en de enige manier die we momenteel kennen is vermijden van blootstelling. Er zouden toevluchtsoorden gecreëerd moeten worden, waar IEI-patiënten op verhaal kunnen komen, zodat zij de tijd krijgen om de noodzakelijke maatregelen te treffen om hun eigen huis veilig te maken, of om desnoods een ander huis te vinden. Het zou ook helpen als er meer geurvrije, elektrisch afgeschermde en geluidsarme woningen gebouwd werden, in een schone en beschermde omgeving, speciaal voor deze doelgroep.

MCS patiënten profileren zich vaak als de kanaries van de moderne samenleving, naar aanleiding van de gewoonte in vroeger tijden om kanaries mee de kolenmijn in te nemen. Als het vogeltje omviel, hadden de mijnwerkers nog tijd om weg te komen, voordat het mijngas ook hen te pakken kreeg. Op dezelfde manier zou MCS een signaal zijn voor de verslechterende milieukwaliteit. Misschien hebben zij hier een punt, misschien ook niet. Lang niet iedereen wordt immers ziek. Aan de andere kant zijn zij zeker niet de enige gevoelige groep. Mensen met een chronische ziekte zijn vrijwel zonder uitzondering kwetsbaarder voor milieufactoren, al zijn zij zich dat lang niet altijd bewust. Kinderen zijn veel gevoeliger voor chemische stoffen dan volwassenen, al zijn de gevolgen pas jaren later merkbaar.

Gezondheid en milieu is sowieso een onderschat probleem, MCS of geen MCS. Volgens de beste schattingen bedraagt de milieuziektelast in DALY’s (disability adjusted life years) minstens 10-15%, circa twee keer zo hoog als de totale ziektelast tengevolge van volksgezondheidsprobleem nummer 1, hart- en vaatziekten. Toch leeft het gros van de mensen in de illusie, dat het milieu gezonder wordt, op basis van de gegevens van slechts een klein aantal indicatoren. Het heeft geen politieke prioriteit en artsen noch patiënten zijn voldoende op de hoogte van milieu als ziekmakende factor.

Dat moet veranderen. Ik hoop dat Jessica’s verhaal hieraan kan bijdragen.

Maureen Butter
Platform Gezondheid en Milieu.

www.gezondheidenmilieu.nl

Het Platform Gezondheid en Milieu is een coalitie van maatschappelijke organisaties, die zich inspannen voor een gezonder milieu.

Dit artikel is een bewerking van het voorwoord, dat Maureen Butter schreef bij het boek van

Jessica Petermeijer,
Moeder op afstand,
als MCS je leven verandert.
Het boek is verschenen bij Quist, zomer 2007.